MAHMUD CELÂLEDDİN EFENDİ (1749-1830)

Kendi gayretiyle sülüs ve nesihte şahsına özgü bir tarz sahibi olan Mahmud Celâleddîn Efendi için Hat ü Hattâtân’da, “Bunlara inâden kendi başına ol kadar sa’y ü ceyd ü cehd etmişdir ki, hüsn-i hatda bunların hepsini geçmişdir. Hattı, ta’rif ve tavsifden müstağnidir. Bu sûretde kimsenin hakikî şâkirdi sayılmaz.” deniyor.

Bilhassa celî yazısı, tabiâtındaki sertliği ve inatçı kişiliğini yansıtan bir sertliğe sahiptir. Muasırı Mustafa Râkım Efendi’nin üslûbu yanında donuk ve katı kalan bu üslûp, tıpkı Ahmed Karahisârî’nin üslûbu gibi, hat sanatında nev’-i şahsına münhasır müstesna bir yere sahip olmakla beraber, birkaç halifesi ile sınırlı kalmış ve Sultan Abdülmecîd’in tercih etmesi nedeniyle, onun saltanatı boyunca tüm hat san‘atında egemen olmuş, ancak onun da ölümü ile üslûbu tamamen terkedilmiştir.

Son derece kudretli bir ele sahip olan Mahmud Celâleddîn, geleneksel yazı üslûplarında tekemmüle ulaşmasına imkân verecek bir eğitim alma şansı bulamadığı için, yeteneğinin elverdiği ölçüde, kendine mahsus bir şive geliştirmiştir. Ancak Şeyh Hamdullah ile başlayıp Hâfız Osmân ile olgunlaşan klasik yazı ekolünde ilerlemiş olsaydı, Osmanlı hat sanatının zirve isimlerden biri olacağı şüphesizdi. Nitekim Ali Alparslan, hocası Necmeddîn Okyay’ın, “Mahmud Celâleddîn, aklâm-ı sittede klasik üslûbu tâkib etseydi, yeryüzünde ne Hâfız Osman’ın ne de Mustafa Râkım’ın adı kalırdı.” dediğini nakletmektedir. Nitekim klasik tarza bağlı olduğu nesih yazıdaki kudreti de bunu doğrulamaktadır.

Sanat hayatı boyunca pek çok mushâf-ı şerîf, du‘a mecmu‘ası, murakka ve kıt‘a yazmış olup günümüze ulaşanlar müzeleri ve özel koleksiyonları süslemektedir. Ayrıca Eyüp’te Sultan Selîm Hân-ı Sâlis’in vâlidesi Mihrişâh Sultan’ın türbesinin celî sülüs kitâbesi ile içteki yazı kuşağı ve imâretin iç kısmındaki kitâbelerle, Üsküdar’daki Aziz Mahmud Hüdâyî Türbesi’nin Mülk Sûresi’ni hâvi âyet kuşağını kaleme almış olan Mahmud Celâleddîn Efendi’nin İstanbul’un bazı yerlerinde imzasını taşıyan mezartaşlarına da rastlanmaktadır.